ADD Edirne Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Celil ÖZCAN, yaptığı yazılı açıklamada Hatay’ın Anavatana katılmasının 80.yıl dönümü olduğunu söyledi.
ADD Edirne Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Celil ÖZCAN açıklamasında, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti ile Fransa Hükûmeti arasında 20 Ekim 1921 tarihinde imzalanan Ankara Antlaşması ile Misak-ı Milli sınırları içinde olan İskenderun ve Antakya, Türkiye sınırları dışında (Fransız mandası altındaki Suriye sınırları içinde) kalmıştı. Ancak Ankara Antlaşması, İskenderun ve Antakya’yı içine alan Hatay bölgesini Suriye’den ayırarak bölge için özel bir yönetim şekli tanımıştı. Buna göre, İskenderun halkı Türk kültürüne bağlı kalacak ve milli kültürlerinin korunması için kolaylık sağlanacaktı. Ayrıca Türk parası orada geçerli olacaktı. Antlaşmanın hükmüne uygun olarak 8 Ağustos 1922’de Hatay bölgesinde özel bir idare kurulmuştur.
Fransa, 1926’da İskenderun Sancağı sınırları içinde, yapılan seçimler ve hazırlanan Anayasa sonucunda burada ‘Bağımsız İskenderun Hükümeti’ni kurdu. Bu durum, Suriye’de tepkilere yol açtı. Fransa, ikinci bir kararnameyle bu hükümetin adını değiştirerek ‘Kuzey Suriye Hükümeti’ adını verdi ve bundan sonra İskenderun Sancağı Şam’a bağlandı. Bölgede yaşayan Türk halkının bu gelişmelere büyük tepki göstermesi üzerine 1930’da Milletler Cemiyeti Mandalar Komisyonu İskenderun Sancağı’nın özel bir statüye tabi olduğunu kabul etti. Böylece, İskenderun Sancağı’nın mali ve yönetim özerkliği uluslararası bir belgeye bağlanmış oldu.
Fransa, 1935’te Suriye ve Lübnan üzerindeki mandasını kaldırdı. 9 Kasım 1936’da Suriye ile bir anlaşma yaparak İskenderun dahil bölgedeki bütün yetki ve haklarını Suriye Hükümeti’ne devretti ve Suriye’den çekildi. Bütün yetki ve hakların Suriye Hükümeti’ne verilmesi Türkiye tarafından tepkiyle karşılandı ve kabul edilmedi.
Fransa Suriye’den çekilince, İskenderun ve Antakya Suriye yönetimine girmiş oluyordu. Bu yeni durum Türkiye’de kaygı yarattı. ‘Kırk asırlık Türk yurdu ecnebi elinde kalamaz’ diyen Atatürk, İskenderun ve Antakya’yı Anavatana katmakta kararlıydı. Türk hükümeti 6 Ekim 1936’da Milletler Cemiyetine, 9 Ekim 1936’da da Fransa’ya bir nota vererek Suriye ve Lübnan’a verilen bağımsızlığın İskenderun ve Antakya’ya da tanınmasını istedi. Ancak, Fransa Türkiye’nin bu isteğini kabul etmedi. Yalnız bu arada Fransa, meselenin Milletler Cemiyetine sevk edilmesini Türkiye’ye teklif etti. Türkiye’de bu teklifi kabul etti.
Milletler Cemiyeti aracılığı ile Fransa ve Türkiye arasında görüşmeler yapıldı. Türkiye ile Fransa 29 Mayıs 1937’de Cenevre’de anlaştılar. Hatay’ın toprak bütünlüğünü ortak garanti altına alan anlaşma imzalandı. Aynı gün Milletler Cemiyeti Hatay için hazırlanan Anayasayı kabul etti. Ancak Anayasayı uygulamak hususunda Fransa engeller çıkarıyordu. Çünkü Türkiye ile Fransa arasında seçim sistemi konusunda görüş ayrılığı ortaya çıkmıştı. Nihayet seçim sistemi üzerinde bir anlaşmaya varılarak seçimlerin 15 Temmuz 1938’de yapılmasına karar verildi.
Milletler Cemiyeti, Hatay’da Türk çoğunluğunun bulunup bulunmadığını anlamak için plebisit (hangi devlete bağlanmak istendiğini belirtmesi için başvurulan oylama.) yapılmasına karar verdi. Türk Hükümeti bu koşulu kabul etmedi ve Milletler Cemiyeti ile ilgisini keserek, doğrudan doğruya Fransızlarla görüşmelere başladı. O sırada Atatürk, Mersin’e gelerek askeri kıtaları teftiş etti. Hatay’daki halk da Fransızlara karşı direnmeğe başladı. Nihayet Fransa ile Türkiye, Hatay’da iki ordunun işbirliği yapması için bir anlaşma imzaladılar (3 Temmuz 1938). İki gün sonra Türk askerleri halkın sevinç ve gözyaşları arasında Hatay’a girdiler. Bu olay hasta olan Atatürk’ü pek sevindirdi. Yurdun her köşesinden aldığı tebrik telgraflarına: “Hatay milli meselemizin dostça tedbirlerle müspet neticeye ulaştırılmasından duyulan sevinç yerindedir” cevabını verdi.
Türk-Fransız yakınlaşmasından sonra yapılan seçimler sonucunda Hatay Türk Devleti’nin meclisi 2 Eylül 1938’de ilk toplantısını yaptı ve bağımsız devlet için Hatay Cumhuriyeti adını kabul etti. Devlet Başkanlığına Tayfun Sökmen, Başbakanlığa Abdurrahman Melek seçilmiştir. Bağımsız Hatay Cumhuriyeti’nin kurulması yeterli değildi. Çünkü Hatay idarecileri ve halkı Türkiye’ye katılmak istiyordu. Türkiye bu kararı sempati ile karşıladı. Fakat, 29 Mayıs 1937 antlaşması ile Hatay, Türkiye ile Fransa’nın ortak garantisi altında bulunuyordu. Bu sebeple Hatay’lıların anavatana katılma istekleri iki devlet arasında yeniden sorun oldu. Ancak Mart 1939’dan itibaren Avrupa’da meydana gelen olayların II. Dünya Savaşı’na sebep olacak tehlikeli gelişmeler olması Fransa’yı Türkiye’yle anlaşmaya yaklaştırdı.
Hatay’da Türk çoğunluğuna dayanan bir cumhuriyet kuruldu. Bu devletin bayrağı tıpkı Türk bayrağı gibi, yalnız ay ve yıldızının içi kırmızıydı. Bu durum uzun zaman devam etmedi. 23 Haziran 1939’da Fransızlarla Ankara’da yapılan anlaşma ile Hatay anavatana katıldı. Hatay Türk Devleti Meclisi 29 Haziran 1939’da Hatay’ın anavatana katılmasını oy birliği ile kabul etti 30 Haziran 1939’da Hatay Türkiye Cumhuriyeti sınırları içine alındı. 23 Temmuz 1939 günü yapılan törenle de Hatay Türkiye’ye katıldı. Hatay’ın Türkiye’ye katılması Atatürk’ün dış politikada gerçekleştirdiği son büyük başarıdır.
Hatay’ın bağımsızlığı ve Türkiye’ye katılması için büyük çaba gösteren Atatürk, hayatının son aylarında sağlığını bile dikkate almadan vaktini bu sorunun çözülmesine ayırmış ve mücadele etmiştir. O’nun dahice siyaseti neticesinde Hatay sorunu Türkiye’nin lehine çözülmüştür. Böylece Türkiye-Suriye sınırı bugünkü şeklini almıştır.
Atatürkçü Düşünce Derneği Edirne Şubesi Yönetim Kurulu olarak, Hatay’ın Türkiye Cumhuriyeti sınırları içine alınmasının 80.Yıl dönümünü kutluyoruz. Barış ve dostluk yolu ile kazanılan bu zafer yalnız ve ancak Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün eseridir”dedi.
